To miejsca szczególnego kultu związanego z wydarzeniem nadprzyrodzonym, relikwiami lub cudownym wizerunkiem. Są to przeważnie świątynie wzniesione na pamiątkę objawienia czy w celu oddawania czci relikwiom lub wizerunkom. Sanktuaria jako ośrodki kultu i miejsca święte należą do kulturowego i duchowego dziedzictwa, są także ośrodkami ruchu pielgrzymkowego. Ze względu na przedmiot kultu dzielimy je na: sanktuaria maryjne, sanktuaria pańskie (związane z kultem Chrystusa), sanktuaria związane z kultem świętych.
W Polsce można wyróżnić ośrodki pielgrzymkowe o charakterze międzynarodowym (Jasna Góra w Częstochowie) oraz kilkadziesiąt o zasięgu ogólnokrajowym. Wraz z rosnącą w XV w. dominacją kultu maryjnego rozwinęło się pątnictwo do sanktuariów z cudownymi wizerunkami maryjnymi. Były one i są najliczniejsze, stanowią prawie 80 proc. wszystkich sanktuariów w Polsce, których jest ponad 200. Każde ma cudowny obraz lub figurkę.
Miejscami pielgrzymek są też kalwarie, czyli zespoły kościoła i grupy kaplic, zaprojektowane tak aby przypominały stacje Męki Pańskiej. Polskie kopie jerozolimskiej Drogi Krzyżowej wznoszono głównie w XVII w.
Miejsca kultu to także miejsca martyrologii. Na terenie całego kraju jest około 20 tysięcy takich miejsc działań eksterminacyjnych - obrazują tragiczny los ofiar faszyzmu. Dla ich uczczenia zbudowano pomniki-mauzolea, ustawiono obeliski i głazy w miejscach straceń, utworzone zostały muzea. Pomnikami martyrologii są także cmentarze z mogiłami ofiar masowych egzekucji, tablice pamiątkowe.
Zobacz nasze artykuły o obiektach religijnych i miejscach kultu
