Kwietne dywany w Boże Ciało
i inne zwyczaje – poznaj niematerialne dziedzictwo UNESCO
Czy wiedzieliście, że niezwykłe i wyjątkowe zwyczaje w Polsce zostały wpisane na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO? To już 6 grup dóbr:
- Szopkarstwo krakowskie (w 2018 r.),
- Kultura bartnicza (w 2020 r.),
- Tradycja układania kwietnych dywanów (w 2021 r.),
- Sokolnictwo (w 2021 r.).
- Flisactwo i tradycje flisackie (w 2022 r.)
- Polonez (w 2023 r.)
Barwne procesje Bożego Ciała – kwietne dywany
Obchody święta Bożego Ciała to świetna okazja aby poznać i zobaczyć „na żywo” jeden z tych zwyczajów, który towarzyszy barwnym procesjom przeprowadzanym w tym świątecznym dniu. To tradycja układania dywanów kwiatowych, która stała się ciekawą i barwną atrakcją turystyczną. Religijne uroczystości Bożego Ciała w taki szczególny sposób obchodzone są w Spycimierzu w województwie łódzkim oraz w czterech wsiach w województwie opolskim: Olszowej, Zimnej Wódce, Zalesiu Śląskim i Kluczu.
Współczesne uroczystości Bożego Ciała obchodzone są w czwartek po uroczystości Trójcy Świętej. Jest to święto ruchome, wyznaczane w 60 dni po Wielkanocy, najwcześniej 21 maja, najpóźniej 24 czerwca. Ta barwna procesja prowadzona jest przez księży z danej parafii. Uczestnicy procesji odwiedzają miejsca ważne sakralnie, przede wszystkim krzyże i kapliczki. Na drodze procesji są ustawiane cztery ołtarze polowe, przy których procesja zatrzymuje się. Tam wierni słuchają ewangelii. Droga, którą idzie procesja, jest przyozdabiana gałązkami i kwiatami. Uczestniczące w procesji dzieci w strojach ludowych posypują kwiatami drogę, wszyscy śpiewają pieśni i litanie. Szczególnie atrakcyjnie prezentuje się to święto w Spycimierzu. Tworzone są tam kwietne dywany, których tradycja sięga 200 lat. Spośród innych procesji Bożego Ciała obchodzonych w kraju wyróżnia ją wyznaczenie trasy procesji kwietnym dywanem usypywanym w celu oddania czci Bogu, który według tradycji ludowej tego dnia „schodzi z ołtarzy”.
Szopkarstwo krakowskie
Pierwszy wpis na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO z Polski dotyczył szopek krakowskich (wpisane w 2018 roku). Szopkarstwo krakowskie jest tradycyjnym rzemiosłem, które przekazywane jest z pokolenia na pokolenie zapewniając jego nieustanne trwanie od XIX wieku. Jest ono ściśle związane z Krakowem, w którym rokrocznie organizowany jest Konkurs Szopek Krakowskich, podczas finału którego możecie podziwiać te wspaniałe rękodzieła.
Kultura bartnicza
Obejmuje wiedzę, umiejętności, praktyki i wierzenia, które związane są z chowem dzikich pszczół w żywych pniach drzew (barciach) lub ściętych pniach drzew bartnych (ulach kłodowych). Polscy bartnicy wykazują się niezwykłą starannością, aby stwarzać pszczołom warunki jak najbardziej zbliżone do naturalnych, a jednocześnie nie ingerując w ich cykl życia.
Sokolnictwo
Dzięki wyjątkowym walorom naszego kraju w postaci znacznych powierzchni lasów i łąk panują tu dobre warunki do organizowania polowań, a łowiectwo i myślistwo mają bogatą, głęboko zakorzenioną tradycję. Jedną z bardziej szlachetnych form tych polowań jest sokolnictwo, które w Polsce pojawiło się około X wieku. Współcześni sokolnicy to nie tylko myśliwi, ale także hodowcy, którzy rozpoczęli reintrodukcję sokoła wędrownego. Kultywują tradycję układania i hodowli ptaków łownych. I właśnie polskie sokolnictwo jako żywa tradycja w 2021 roku została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO.
Flisactwo i tradycje flisackie
Dzięki Bractwu Flisackiemu p.w. św. Barbary reaktywowane flisactwo jest wciąż żywą tradycją. Wywodzi się ona od spławiania drewna, łączenia kłód drzewa iglastego w duże tafle, które następnie są łączone w tzw. paski. I takimi właśnie wielkimi tratwami, długimi na ok. 100 metrów spławiano drewno z Ulanowa, najpierw Sanem, potem Wisłą, aż do Gdańska.
Ulanów położony nad ujściem Tanwi do Sanu, zwany „Galicyjskim Gdańskiem” od XVI wieku jest ważnym ośrodkiem flisackim.
Kultywowane tradycje flisackie obejmują również wiele innych elementów dziedzictwa niematerialnego, takich jak: gwara, nazewnictwo, pieśni, czy obrzędy flisackie. Szczególnie widowiskowy jest obrzęd promowania nowych adeptów na flisaków zwyczajnych lub honorowych. Odbywa się to zgodnie z tradycją na tratwie i zwie chrztem frycowym.
Polonez
Polonez to jeden z najstarszych polskich tańców narodowych, a jego historia sięga czasów starosłowiańskich. Jest on znany ze swojej majestatyczności, elegancji i uroczystości. Polonez jest tańcem dworskim, który przez wieki wykonywano podczas różnych uroczystości, takich jak wesela, bale i inne ceremonie. Jednak to nie tylko taniec, to także wyraz polskiej kultury, historii i tożsamości narodowej. Inspirował twórczość wielu kompozytorów, w tym Fryderyka Chopina, Jana Sebastiana Bacha, czy Jerzego Fryderyka Händla. Obecnie jest najczęściej uczonym w szkołach tańcem i otwiera wiele uroczystości, w tym popularne bale studniówkowe.
W rozumieniu Konwencji UNESCO dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości.
W naszym kraju jest wiele takich dóbr. Znajdziecie je na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego, prowadzonej przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Obecnie znajduje się na niej 49 wpisów.