Plecionkarstwo wpisane na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO
Plecionkarstwo wpisane na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO
Plecionkarstwo jest jedną z najdawniejszych form rzemiosła obecnych na ziemiach polskich. Od setek lat wyroby plecione – kosze, naczynia czy różnego rodzaju pojemniki – stanowiły nieodłączny element codzienności. Towarzyszyły zarówno życiu na dworach, jak i pracy w gospodarstwach wiejskich, a dziś odnajdują swoje miejsce we współczesnych domach oraz przestrzeniach publicznych. Początkowo było to zajęcie wykonywane dodatkowo, obok innych obowiązków rolniczych. Z czasem jednak, szczególnie na obszarach o słabej glebie i ograniczonym rozwoju przemysłu, plecionkarstwo stało się podstawowym źródłem utrzymania. Tak było m.in. w rejonie Nowego Tomyśla, gdzie już w XVIII wieku rozpoczęto intensywną uprawę wikliny, sprzyjając rozwojowi tego rzemiosła jako profesji. Ważnym momentem w historii edukacji plecionkarskiej było powołanie w 1878 roku Szkoły Koszykarskiej w Rudniku nad Sanem.
Sztuka plecenia opiera się na dwóch kluczowych elementach: mistrzostwie pracy ręcznej, przekazywanym z pokolenia na pokolenie, oraz dogłębnej znajomości środowiska naturalnego. To właśnie ta wiedza pozwalała rzemieślnikom właściwie pozyskiwać i przygotowywać surowce, takie jak wiklina, słoma czy korzenie drzew.
Od zawsze podstawą plecionkarstwa były materiały roślinne – źdźbła traw, słoma, a także korzenie sosny i jałowca. Charakterystyczną cechą polskiej tradycji jest jednak szczególna rola wikliny, która stała się znakiem rozpoznawczym tego rzemiosła. Jej dostępność w dolinach rzek sprawiła, że plecionkarstwo silnie powiązało się z krajobrazem nadrzecznym, a także z ideą harmonii z naturą i poszanowania środowiska.
Wyroby plecionkarskie przybierały rozmaite formy i rozmiary. Powszechnie spotykano kosze o dnach płaskich, okrągłych, owalnych czy półokrągłych, często wyposażone w pałąki. Służyły one do przechowywania plonów – ziemniaków, warzyw i owoców – a także drobnych narzędzi. Większe kosze wykorzystywano do składowania drewna lub węgla. Rzemieślnicy przykładali dużą wagę do wyglądu swoich wyrobów, dzięki czemu ich forma przez lata pozostawała niemal niezmienna.